Een onlangs ontdekt 13e-eeuws liedboek, gebonden in zeehondenleer, is misschien wel het oudste nog bestaande boek uit Noorwegen. De ‘Hagenes-codex’, zoals deze nu bekend staat, werd waarschijnlijk rond 1200 na Christus vervaardigd en doorgegeven aan generaties van een Noorse boerenfamilie. Deze bescheiden, in leer gebonden schat zorgt voor veel opschudding onder zowel historici als boekenliefhebbers.
De codex zelf is klein en bevat acht Latijnse liturgische gezangen – hymnes gezongen tijdens christelijke religieuze diensten – geschreven in een kenmerkende muzieknotatie. Eén van de hymnen eert Maria, terwijl een andere Allerheiligen viert, een plechtig feest ter ere van heiligen zonder individuele herdenkingsdagen. Er ontbreken meerdere pagina’s in het boek, maar volgens de familietraditie is het waarschijnlijk afkomstig uit een kerk of klooster.
Wat dit middeleeuwse manuscript echt uniek maakt, is de bijzondere omslag. De codex bestaat uit twee dubbele bladen van perkament, gebonden in zeehondenhuid, met een piekerige vacht die nog steeds aan het oppervlak kleeft. “Dit boek voelt ongelooflijk authentiek aan”, legt Åslaug Ommundsen uit, hoogleraar middeleeuws Latijn aan de Universiteit van Bergen. ‘Het is iets dat een priester of voorzanger bij zich zou hebben om in de kerk te gebruiken.’
Chiara Palandri, conservator bij de Nationale Bibliotheek van Noorwegen, voegt eraan toe dat het handgemaakte karakter van de band, samen met de schijnbaar lokale leren band die mogelijk van rendierhuid is gemaakt, wijst op een bekwame Noorse vakman die met gemakkelijk verkrijgbare materialen werkt.
Hoewel het binden van zeehondenleer ongebruikelijk is in het middeleeuwse Noorwegen, was het niet geheel ongehoord. Uit recent onderzoek naar boekbanden uit de 12e en 13e eeuw in heel Europa blijkt dat cisterciënzermonniken in Frankrijk af en toe zeehondenhuid gebruikten om boeken mee te kaften. Deze ‘harige boeken’ bevatten huiden van een verscheidenheid aan zeehondensoorten afkomstig uit een uitgebreid netwerk dat zich uitstrekte van Scandinavië tot Groenland, en benadrukten de fascinerende mondiale handelsroutes van die tijd.
De Hagenes-codex wijkt echter af van deze continentale voorbeelden, wat erop wijst dat deze in Noorwegen zelf is vervaardigd.
Verder onderzoek met behulp van microscopische technieken heeft de binding van de zeehondenhuid bevestigd, en wetenschappers plannen aanvullende analyses. Dit zal helpen de oorsprong van het gebruikte perkament en leer te achterhalen, waardoor een nauwkeurigere datering van de creatie van het boek mogelijk wordt. Als deze tests de Noorse oorsprong bevestigen, zou de codex een uniek bewijs vormen van vroegmiddeleeuwse boekmaakpraktijken die uit andere delen van Europa verdwenen.
De Hagens-codex biedt een opwindende blik in het verleden van Noorwegen. Het bestaan ervan roept intrigerende vragen op over het vakmanschap en de artistieke tradities van die tijd, en werpt licht op hoe geloof en het dagelijks leven tijdens de Middeleeuwen met elkaar verweven waren.
